|
A
Akãngua (mente): Akãkua. Py'amongeta, ñe'ẽ ñe'ãme.
Kuaa. Katupyry, teko añetegua ñembojehegua
tekoháre. Tekokuaa. Apytu'ũ.
Akãreñói (creación): Mba'eapo. Ñe'ẽporãhaipyre apo.
Tembiapo apo katupyrýpe. Moñepyrũ/moña. Apopyre.
Añete (verdad): Mba'e oje'e térã ojejapóva añetehápe,
ikatúva jehecha. Japu'ỹva. Añeĩ. Añetépe.
Añetegua (auténtica): Añete. Hekopegua. Pe ha'etéva.
Ojepurukuaa ñe'ẽpehẽtai ite térã ete oñemombareteve hagua
pe oñemoañetéva (iporãite, agueruete). Jekuaaporã, jekuaa
añete. Jeroviaha añetéva. Oñemoneĩva térã oñemboheko
añetéva; jerovia pavẽgua ojapóva.
Ao vera (raso): Joja, sỹi, perõ. Aorã pererĩ sỹi ha overa.
Apoha (artista): Temiporãjára, tembiapoporã apoha,
tembikuaajára, apokuaahára, apohára. Ikatupyrýva hembiapópe.
Apokuaapy (arte): Porãguerojera, mba'eporã'apopy, mba'eapo,
tekoporã. Katupyry. Apo porã rape. Tekokuaa. Ta'eve (ra'eve,
ha'eve). Mba'ekuaa. Mba'eapopyre térã ñemoheñoipyre
jeporekahárare. Teko porã rape mbo'e. Tape, pokarẽ.
Apokuaapygua (artística): Oĩva térã ha'éva apokuaapygua. Ha'e
mba'eapo apokuaapyre.
Apoykapy (norma): Teko, tekoporã. Ñeha'ã, sarambi'ỹ, kare'ỹ,
jepokuaa. Irundykue ojepurúva yvyra, ita térã ambue mba'ére.
Arandureko (cultura): Arandupavẽ, arandupy, rembikuaa arandu,
tembikuaa, arandukuaa, kuaakue, ñemoarandu. Saite'ỹreko,
jetavy'o.
Aravera (relampaguea): Vera, aratiri.
Â
 (alma): Ânga, pytu, teko, korasõ.
Ându (sentido): Andu, andureko, anduha, he'iséva, oñembyasýva,
oguerombyasýva, temiandu. Oguereko térã omohesakãva
temiandu. Ipochyreíva. Ẵga ikatúva oñandu tetepýpe oikóva
mba'e okaguiogua rupive. Katupyry térã kuaapy mba'eaporã.
Mba'éichapa jehechakuaa tenda ñemyirã.
Ângapypegua (Lírica): Ñe'ẽyvotyete, ñe'ẽpotyete. Ñe'ãgui
opupúva purahéi.
Âho (suspiro): Pyahẽ, py'aho.
H
Haimbyky (resumen): Haimbykypy, ñe'ẽmbyky, ñemombyky,
haipavy. Haipyre ñemombyky oñeguenohẽvo chugui
ikuaarapo, oñekotevẽkuete; ikatu oje'évagui avei.
Haisỹimbyre (prosa): Ñe'ẽhaisỹi, ñe'ẽsyry.
Hasy'ikuaa (metafísico): Ñypytũ, mba'e, omogotyove, kuaa.
Ha'e tembikuaapavẽ pehengue oñe'ẽva ava ha'ehaichaite
ha hekópe, iñepyrũ ha hekokatu ypýre.
Hayhurasa (adorar): Tupãitũ, ñakãity, ñesũpehẽ, jayvy jepoyhu
ha tayhupápe, momba'e, rohory, momba'e guasu, hayhueterei.
Hekopyta'ỹva (veleidad): Mbatara, pyta'ỹ, jerova, ñembyekovia,
jere, py'aheta.
Hi'otĩva (pudorosa): Hi'otĩrasáva.
I
Ijojaha'ỹva (excepcional): Sapy'a py'a, iporãitereíva, oĩporãva.
Iñyke'ãva (oblícuo): Karapã, kechẽ,karẽ, ñyke'ã. Apejoja kare'ỹ
ári oikóva takamby karẽva.
Itajure (joya): Jeguaka, mba'ehepy.
Itarovy (esmeralda): Itaverovy, itaveky, itaovy. Pira
ojoguáva mbusúpe.
J
Jasyrata rehegua (sideral): Mbyja rehegua. Mbyja, yvága rata,
yvága resa, mbyja ko'ẽ.
Javeve (según): adv. Ikatu; prep, icha, háicha, rõ, ramo.
Mba'e ñeimo'ã. Ñe'ẽpehẽtai ñe'ẽ riregua.
Jehasa asy (pobreza, penuria): Tembiasa asy, mboriahu.
Péva ikatu oiko opa mba'e ñekotevẽme: tembi'u'ỹ, óga'ỹ, ao'ỹ, ñemoarandu'ỹ ha hetave.
Jehepyme'ẽ Tembiapopavẽre (Premio Nobel): Jopói temime'ẽ tembiapo pokatuvévare.
Jekuaa'ỹ (misterio, destino): herugua, ñemimby, kañymby.
Poravi, pane. Jeroviapykatu kirito reheguápe oiko jerovia
rupivente. Mba'e kañymby jeroviapykatu kirito reheguápe.
Po'a'ỹ, po'a. Mba'e jehu joajupa ojehecháva tekotevẽha ha
ikatu'ỹva ijejoko.
Jeporavopyre (sistema): Mba'ejepururape, mba'eatyrape, mbo'ereko, tekoatyrape, tapereko, tapembo'e, aporape, tembiaporape. Jepokuaa, sarambi'ỹ, hekópe, joapy oñondive. Mbojojaha aty mba'epururã oñoñopẽva oñondive. Tapereko tembiapo aporã. Tetã rekokatu sambyhyrã. (Oguerekóva ñemopeteĩ añete sara'ãha, gramo, aravo'ivépe. Pohyikue ra'ãha ha ta'ã oguerekóva iguapyha pukukue ta'ã. Pirapire aty peteĩ tetãmegua. Ñembohysýi mba'ekuéra sa'ỹijoreko oĩháicha ipapu ipype. Yvagarata aty).
Jepopeteheta (salvas): Mbokapu, mbokapupororo, jepopete. Tembi'u ha jey'urã ñeha'ã yma ojejapova'ekuemi réi ha karai guasukuérape guarã. Ñemomaitei, jeguerohory ñeguahẽ porãre. Ñemomaitei ojejapóva mboka ñembopúpe.
Jepurupy (pragmática): Mba'e ijepurupýva.
Jepy'apy ( tortura): Ñenupã, mbyepoti. Jehasa asy. Hetemano.
Jerepyre (inversa-invertir): Ipy gotyo, okuchívo, opývo. Ñemoambue tysýi, ñemyirã térã oñemoĩva ambuetére. Pirapire ñemomba'apo ñembohetaverã. Aravo jepuru tembiapo porãme.
Jerure (oración): Ñembo'e. Tupãmongeta. Ñe'ẽjoaju. Ñe'ẽ ojejapóva atýpe oñepy'amovã hagua ohendúvape térã omokyre'ỹ hagua. Mba'e jerure ojejapóva Ñandejára ha Marangatukuérape.
Jokuaa (relación): Joayhu. Joaju. Ñemombe'u, mombe'upy, mombe'upyre. Techa, juecha. Mombe'upy mba'e oikóvare. Joaju ikatúva oĩ peteĩ mba'e ambue ndive. Joaju, ñomomgeta ikatúva oĩ ava ava ndive. Tysýi térã ñembopapapy mba'e térã térakuéra oguerekóva oñondive. Joaju oĩva mokõi ñe'ẽndy peteĩ ñe'ẽjoajúpe. (Papapykuaápe mba'e reko hechaukaha oĩva peteĩva térã heta atýpe).
Jokuairape (política): Tetã mba'ére ojepy'apýva, heko porã, tetã sãmbyhykuaa. Tembiapokuaa oñemboguata hagua mba'e, térã tape ajepurúva ojehupyty hagua mba'e potapy. Tekuairã mbo'e, tekorãvoña.
K
Katupavẽ (omnipotencia): pu'akapa, katupa.
Katupyry rechauka (mérito): Terakuã porã, ãngatupo. Mba'ejehupytykue, tembiapokuére ojehupytýva, tembiapo rerohoryha.
Kuaapytee, kuaa'ypy (ideología): Ñemo'ãngáva, teroviahangatu. Kuaarapo mbo'e, potapyrembo'e, kuaarapo.
Kuaara'ã (teoría): Apytu'ũroky, añete rape, kuaa'aty. Kuaa oñeimo'ãva isãsoha opa mba'e purupýgui. Hupytyrã oñemoĩva tembikuaatýpe térã tekotevẽvéva upévagui.
Kuatia'i oporomomarandúva (panfleto): Haipyre
|
|
poromoherakuãvaiha. Tembiapo tembikuaa térã ñe'ẽporã
rehegua iporohekáva.
Kunu'ũ (ternura): Tayhu, kyrỹi.
M
Mimbi (fulgor): Vera, tendyña, jajái.
Mombe'u nunga (connotar): Hechaukavy, hechauka
mo'ã, karẽhápe hechauka. Ñe'ẽ he'ise'etáva oguereko
peteĩ hapotee ha ambuekuéra hapoyke.
Mombe'uhára (exponente): Hechaukahára, muesakãhára,
teko ñemoĩ kyhyje rapépe. Papapy ojepurúva ojehechauka
hagua mboýpepa oñembohetavéta ambue papapy.
Mombe'upyrã'ỹ (inefable): ikatu'ỹva ja'e, iporãitereíva.
Mosã (cautivo): Jurapyre, moakasã, monambipyre, tembijokuái.
Myangekói (acosar, molestar): Mbyaju, moñeko'õi, hesako'õ,
picha, monguerái, moña. Kavaju ñemoñani.
Myesakãmby (interpretar): Mba'e reko ñemyesakã Ojejapo
térã ojekuaauka peteĩ mba'e ojehechaháicha térã
oñehenduháicha. Kũmby. Tekora'ã. Kuaa. Jehechauka
ñoha'ãnga térã puraheireko térã jerokyjegua.
MB
Mba'e jehechapyrã (prodigio): Pokatu, Tupãño rembiapo, mba'e oikokatu'ỹva, techapyrã, mba'eguasu.
Mba'eapo (generar): japo, moñemoña.
Mba'echapyrã (milagro): Mba'erechapyrã, techapyrã, ñemondyitáva, mba'e oikóva ha'aro'ỹhágui, mba'e ñanemondýiva.
Mba'eha'ãharekogua (deportiva): Mba'era'ãreko, ñeha'ãhagua, ha'ãháva. Ñembosarái.
Mba'ehechapyrã (prodigio, milagro): Mba'eguasu.
Mba'ereta tembiasakue (riqueza histórica): Mba'ereta'aty hembiasáva.
Mba'ero (acíbar): Áloe, ka'avo. Ro, rokue. Ñeko'õi, jahéi, py'avai, tovasy, tovapoi.
Mba'embyrã (dechado, modelo): tape porã rechaukaha, ta'angarã.
Mbojavo'ói (implicar): Mboja, he'ise, hechauka.
Mbojehegua (adaptar): Mohenda, mbojuehe, mbojepokuaa, mbojoja.
Mbojoyvy (Calco): hai'angaha'ã, ha'ã
Ñ
Ñe'ẽ ohechaukasevéva (connotación): Mbohechaukavy
Ñe'ẽasa (traducción): Mbohasa, mbohasa ambue ñe'ẽme. Mbojere, mbohasa.
Ñe'ẽasahára (traductor): Mbohasahára, ombohasáva ambue ñe'ẽme.
Ñe'ẽhaingatu (prosa poética): ñe'ẽsyrypoty.
Ñe'ẽmbohasaha (intérprete): Máva omyesakãva térã omombe'úva ambue hendáicha térã ambue ñe'ẽme. Oporohekora'ãva, tekora'ãhára. Ñe'ẽmbojehupára.
Ñe'ẽmbojevy (retrucano, retrucar): Mbohavái, ñe'ẽjoapy, ñe'ẽreity, ñe'ẽjoko.
Ñembojojahakatu (equivalencia): Mbojojaha, mbojojáva, ñembojoja. Mokõi mba'e ojojáva.
Ñe'ẽmondo (transmisión, transmitir): Ñe'ẽjegueraha, ñemomarandu, ñembohasa.
Ñe'ẽporã rehegua (literario/a): Oĩva ñe'ẽporãhaipyrépe. Apokuaapy oipurúva ñe'ẽ hembipuru ramo.
Ñe'ẽpyaha (composición): Pyahakuaaporã, ñe'ẽjoaju, ñe'ẽrapojoajutee, pyahapy, jejapo, mba'eapopy, jehaijegua.
Ñe'ẽrei (delirio): Angekói, akanundu ñe'ẽ, kéra, tarova, hekope'ỹ, añete'ỹ., arakuaave'ỹ, tavy.
Ñe'ẽrysýi (verso): Ñe'ẽjojapyre, ñe'ẽpoty, ñe'ẽyvoty, ñe'ẽpapaha, haijojapyre.
Ñe'ẽyvoty mondo (epigrama): Ñe'ẽpoty mbyky rory, ñe'ẽ jopi.
Ñe'ẽyvoty mbyky (oda): Purahéi, ñe'ẽapytĩ.
Ñemoambue ñe'ẽnguévo (Modulación): Ñemoambue japurahéivo.
Ñoa'ã (concurso): Ñepytyvõ., ñombohovái, ñombojoja,
hovaira'ã. Ñehenói ojejapóva mba'aporã ha ojeporavo
umi oikuave'ẽ porâvéva.
O
Omopirĩva (dramática): Mba'ejehu guasu
P
Porangareko (bendecir): Hovasa, mbohavasa, mongarai, mbotuicha.
Porãvereko (estética): Tetejojarã, moporãverã, apoporãva, tembiapoporã.
Potapy (postulado): Añetete, ojejeruréva, potaha, añeteguaichagua, kuaaypy.
Po'a'ỹ (infortunio): Jeiko'asy, tekomarã, pane, tembiasa'asy, vaípe jeiko.
Pu'ã (enhiesto): Ñembo'y, kare'ỹ, ñembo'yporã.
Py'aguapy (sosiego): Py'apytu'u, pytuẽ, akãguapy, pytu'u, apyryve, mytue, myi'ỹ.
Py'aheta (escrúpulo): Py'amokõi, ñemondýi, py'amirĩ, ñanembopy'a peteĩriva.
Py'angata (pensamiento, idea): Ẵnga'u, akãngeta, akãreñoingue, temimo'ã, ñeimo'ã, temiandu, py'amongeta, py'aho, apytu'ũ roky, py'amongetagua.
Py'apy (quebranto): Py'angekói, mba'embyasy.
Py'apy (sufrir): Hasa'asy.
S
Saite (indómita): Sagua'a.
T
Tape (modo): Tekoguáva, ñe'ẽteko, kokatu, lája, ícha, hova, ape.
Tarara (crujir): Pururu, pururũ, terere, chiã, pororo.
Tataindypuku (cirio): Tatarendy, tataindy.
Techagi (tolerancia): Heja, ñembotavy, jeheja, jehechakuaa, hejarei, kuaa.
Tekoverãitépe (personalidad): Tekove arandu, tekove poguasu, avateĩmby, teko, tekoverãite.
Tekoyvate (dignidad): Tekouvichaha, tekoaruã, tekojeroviaha, marãngatuha, marãngatukue, mba'eguasu.
Tembiapo guata (proceso): Apopa'ỹva, ñemba'apomboguatapy, ñemba'aporechaukapuku, ñemohembiapovore.
Terakuã porã'ỹ (mácula): Marã, ky'akue, porombovaíva.
Terakuã porã (blasón): Mimbi, jajái.
Tũpareko (Deidad): Oikóva Tũpa rekóicha.
Tysýi (serie): Apesã, ojoapykuéri, irũ, joaju.
V
Verapy (gloria): terakuã, jajái, mimbi, vy'a
Y
Ymaguare (medieval): Arambytegua.
Yvi (hebra): Tovykã, inimbo sã, po, tyvi, tyvikã, hyvikue.
Yvy'apu' a (orbe): Yvy'apu'a, yvy'apu'avusu, yvy'apu'akue,
yvytuichakue, yvy opakatu.
|
(00595-21) 
(00595) 