|
GUARANI ÑE’ÊREKOKUAA - TERMINOLOGÍA GUARANI
Ko togue ojehupi’ypy ko arangépe: 07.10.08 ha oñembopyahu ko árape: 12.11.10
104 ñe’ẽ ha he’iséva, mbo’epy Ñe’ẽhaiymáme guarã
Felipa González Britez rembiapo
Moñepyrûha
Mbo’esyry ha’evahína Doctorado en Lengua Guaraní”, oguereko peteĩ mbo’epy hérava Ñe’ẽhai ymaguare, péva mbo’ehára omoĩ tembiaporãramo oñembyaty hagua sa ñe’ẽ he’iséva reheve, amoĩvo che avei che yvyra’ỹimi ikatu haguaicha oñemoañete pe Ñe’ẽndy yvu ojejaposéva ko mbo’ehaópe, aikuave’ẽ ko ñe’ẽndy aguenohẽva che rembiaporãpavẽ ajapova’ekuégui. Ñe’ẽ oĩ tekoñemoirũ, Tesãi, tekombo’e ha ambueve mba’e rehegua. Ikatúva amoañete ha’ehina ko tembiapo che pytyvõitereihague ambohetave hagua ñe’endy che apytu’ũme, upéva che mbovy’a che mombarete ave ha mokoyre’ỹ roipepirũvo remoñe’ẽ hagua, katuete ne pytyvõta rehe avei.
Guarani - Castellano
|
|
A
Ava’uvicha: Héroe: Ojapóva imba’eguasúva hapicha téra hetãre.
Angaipa’ỹva: Inocencia: Yvypóra ndoguerekóiva angaipa.
Apytu’ũrasy: Frenético. Ojapóva oimeraẽ mba’e teko tarovápe.
Apakuapy: Paquete: mba’ekuéra oñemohendáva peteĩ mba’yrúpe
Angaipavóra: irũgue: Cómplice: Irũ mba’e vai apópe.
Apokatuiha: Fábrica: Tenda ojejapo ypyhápe peteĩ mba’e.
Apypejuaju: Diagonal: Oje’e pe tai ijyvíva apyetáme ohóva peteĩ apypẽgui ambuepe.
Apyeta; Polígono: Pyguasukue ichipéva oñembojoajúva tai yvípe.
Apypẽ: Vértice: Tenda ojoajuhápe ta’anga apy.
Ajutyrõka: Corbata: Poyvi po’i jeguakarã añeñapytĩva yvypóra ajúrare.
Angatupo: Mérito: Ha’e pe mba’e ombokatúva pe yvypórape ahupyty hagua mba’e porãve.
Atyñy: Club: Temyiránga rayhyha térã tekuaimbo’e rehegua aty.
Ajengatu: Religión: Jerovia aty, ojeguerekóva oĩne hagua peteĩ ipu’akapava
Arapa’ũ: Época: Ara aty ajekuaáva oikóre peteĩ mba’e hecharamomby.
Andu’avy poi: Decepción: Oiko yvypóragui ojíramo pe andu’avy.
Ayvyra: Torre: Ogayvate imbaretéva ojepurúva oñema’ẽ térã oñepysyrõ hagua peteĩ mba’e.
Agave’ỹ: Peligro: Mba’e ikatuetéva oiko.
Avajukahára: Asesino: Yvypóra ojukáva ambue hapichápe.
Avareheguakuaa: Antropología: Mba’e kuaavete oikuaaha’ãva yvypóra rehegua.
CH
Churuchuchu: Conmoción: Ayvu vai oikóva, vy’arã ojejapohápe.
G
Guyrapotái: Ave de Rapiña: Ha’e guyra okarúva so’óre.
Guyra jukaha: Rapaz: Guyra okarúva ambue hapichakuérare.
Guerahapytĩmby: Encomienda: Mba’e ojeguerahaukáva peteĩ yvypóragui ambuépe.
H
Hekombo’eporãva: Cortés: Tapicha hekororyva
Hekorekoite: Innato: heñovia yvypóra ndive.
Heramimbíva: Famoso: Yvypóra herakuã pukúva hembiapokue rupi térã iñemoñare rupi
Hayhupy: Amable: Oporohayhu kua’ava.
Hetejoja: Apuesto: Yvypóra iporã ha ijukýva.
Herunguã: Misterio: Oimeraẽ mba’e ojeguerekóva kañyháme, ikatu’ỹva oñemyesakã porã.
J
Ipy’aresakãva: Ingenuo: Heko angaipa’ỹva, ndahekojejapóiva.
Itaembo: Hilo de metal: Inimbo ojoajupáva ita kandúagui.
Itasã: Cadena: Itasãresa ojoajupáva ojuehe.
Itamembe: Plomo Itakandúa pohýi isa’y tanimby hovy nungáva ha ojepysoreíva
Imba’ererovia’ỹva: Incrédulo: Ndojeroviáiva mávave terã mba’evére
Itapehai: Lápida: Ita ipéva oñemoĩhápe peteĩ jehai – pyre.
I
Jepyhurei: Prejuicio: Temimo’ã ojeguerekóva, ojekuaapora’ỹre peteĩ mba’e.
Jehorepy: Pasaje: Pirapire oñeme’ẽva mba’eyruguata jorápe ojejupihaguére imba’yrupe.
Jahei’ỹ: Paciencia: Yvypóra aguerekóva tosãnga, ogueroguata hagua mba’e vai py’aguapýpe.
Jurupipi: Charlatán: Oñe’ẽtereíva ha vyroreinte he’íva.
Jutumy’ỹi: Chismosa: Yvypóra oipurukatúva ñe’ẽngue, ijapú py’ỹiva.
k
Kuatiaparehára: Periodista: Yvypóra oporomomarandúva.
Kuatiapareviára: Periodismo: Kuatiaparehára rembiapoite
kuatiahaimbo’ePeriodismo: Tekombo’e ohupytýva yvypóra oñemoarandúva kuatiapareviárã
Kuatiañe’ẽ nohẽha róga: Editorial: Oga oñeguenohẽva aranduka.
Kambykyratã: Manteca: Mba’e oñeguenohẽva oñembovu ha oñembojehe’ápe kamby rova oñeguenohẽva vaka terã ambue mymba kambýgui.
Ku’imbi: Polvo: Mba’e ku’i térã ñemongu’i pyre.
Kaguiñongatuha: Tenda oñenongatuha kaguy.
Kaguy: Vino: Mboy’upyre oñeguenohẽva yvapurũchu’águi
Kuñataĩ tupão: Monja: Kuñataĩ oikuave’ẽva hekove ajengatu rayhypápe.
M
Moangapyhy: Consolar: Oje’e umi mba’e ojejapóva oñembovevuive hagua jehasa asy.
MB
Mba’e apopyrã: Recomendación: Mb’e oje’éva ojejapo hagua.
Mborasy: Veneno: Oimeraẽ mba’e omombiáva tesai tekovégui.
|
|
Mbohuparoga: Hotel: Tenda oñemoĩva yvypóra opyta hagua opytu’u.
Mbotapere: Asolar. Ombaipáva peteĩ mba’e
Mba’yryveveguejyha: Aviación: Tenda oguejyhápe mba’yryveve.
Mba’epe: Placa: Jahaipyre omoambuéva peteĩ tekove térã atúpe.
Mbarete: Fortaleza: Mbarete, pu’aka.
Ñ
Ñe’ẽngururu: Protesta: Yvypóra oikuaaukáva opavavépe iñangekói.
Ñoha’angaha: Escenario: Tenda ohechaukahápe noha’ãnga umi ñoha’angahára.
Ñembyamburú: Revolución: Ñepu’ã, tendota rehe.
Ñemboitapyre:; Empedrado: Ijapetinĩva itápe.
Ñupyso: Pradera: Ñu, kapi’ity tuicháva.
Ñe’ẽmborayhu: Pipopo: Ñe’ẽ ñembokirã.
O
Ogarok’ai: puku: Muralla: Mba’e apopy oñemoĩva oñemo’a térã ojepysyrõ hagua peteĩ óga yrõ tenda.
Oñembo’ekatúva: Beata: Oikove aja oñembo’e py’ỹiva.
Okarúva ñangarekoha: Mozo: Yvypóra omoĩva oikotevẽva okarúvape.
P
Parehao: Correo: Jejokuái ojejapóva ikatu haguáicha kuatiañe’ẽnguéra guahẽ, oguahẽ haguame.
Pavẽmba’éva: Público: Ha’éva opavave tavaygua mba’éva-
Pochyvai: Furia: Akãraku, ikatúva ojapouka oimeraẽ mba’e vai.
Parehegua: Década: Oje’e peteĩ arapa’ũ ipukúva pa ára aja térã pa ary aja.
Pukái: Sirena: Turuñe’ẽ ha oipurúva hetaichagua mba’ekuéra térã yvypóra rerojaha.
Puraheiko’ẽ: Serenata: Tembipu oñehendukáva pyharépe hi’arambotývape.
Py’andýi: Impactar: Mba’e opytáva yvypóra rekovépe ojehu rupi chupe peteĩ mba’e tuichaitereiva.
Pokarẽ: Fraude: Ojepurúramo japu ojeipe’arei hagua peteĩ mba’e, térã ndojejapói hagua tembiapoukapy.
Py’arasy: Envidia: Ñembyasy ome’ẽva peteĩme ohechárámo ambuéva añakarapu’ã.
Py’a tarova: Desesperación: Oguahẽ ndojeguerekovéiramo ta’arõmby.
Pyjase’o: Columna Vertebral: Kangue aty oĩva peteĩ yvypóra térã mymba retepýpe
R
Royrõ: Abominar: Mba’e oporamopy’a ko’õva.
S
Sa’ary: Siglo: Arapa’ũ ojeguerekóva sa ary aja.
Sandy: Centena: Peteĩ aty oĩháme sa guetevo.
Supukukue: Kilometro: Mba’e oguerekóva su ipukukue.
Sugáramo: Kilo: Mba’e oguerekóva su ipohyikue
T
Tavusu: Capital: Táva tuicháva omyakãva ambue távape.
Ta’angaryrýi: Py’andyirã: Película de Suspenso: Ysyviremýi ojejapova oporomopy’andyi hagua.
Tavarorykatu: Apacible: Heko Rory ha ipy’aguapy’va
Taperyvaitery: Café: Mboy’upy ojejapóva taperyvaite ku’ígui.
Tekomarã ñepohãno: Castigo: Mba’e oñemoĩva ojejapo hagua peteĩ mba’e, vai opokuére.
Ta’eñoreko: Aislamiento: Mba’e térã yvypóra opytáva ha’eño.
Tovatavy: Estúpido: Imbeguetereíva oikũmby hagua oimeraẽ mba’e.
Tenimbe jetapa: Catre: Tupa vevúi ikatúva ojegueraha oimehápe, ikatúgui remboty ha reipe’a.
Tenda karai: Nicho: Mba’yry’i oñemoĩhápe peteĩ mba’e takate’ỹmby.
Ta’arãmby: Esperanza: Jerovia ojehupytýpe hagua peteĩ mba’e
Tekojojapohára: Juez: Yvypóraoguerekóva ipópe omoĩvo tekojoja.
Y
Ygarata: Embarcación: Ygáva ojepurúva ojeiko hagua ýre.
Ygarupa: Puerto: yga opaichagua oñembojohápe yvyporakuéra oguejy hagua yvy ikãhápe.
Yvyrapetái: Canela: Yvyra ojepurúva oñemohyakuã hagua oñembohe hagua tembi’u
Ypa’i: Laguna: Tenda pyko’ẽimi ojejo’óva ono’õ hagua y.
Yvi: Derecho: Ndojepokáiva mamove henda gotyo.
Ygaropyta: Popa: Oje’ehina peteĩ tenda oguerekóva umi ygarata ijatukupe gotyo.
gahára: Tripulante: Yvypóra omba’apóva peteĩ ygaratápe.
Yryvatã: Inundación: Y oñuvamba jave yvy kãha.
Ysyry’a: Desembocadura: Tenda ojehykuavohápe ysyry, paraguasúpe.
Yvy’a: Barranca: Yvykua pypuku ojapóva ysyry.
Yvyjaraha: Pala: Tembipuru mba’apo hapegua ijuru chipe ha hi’ýva po’íva.
|
(00595-21) 
(00595) 